Makaleler

A.Uzaktan Çalışma 

Uzaktan çalışma, çalışanın işyerinden farklı bir konumda ya da evde teknolojik iletişim araçlarıyla çalışmayı yürütmeye dayalı, yazılı olarak kurulan bir iş ilişkisidir.  En eski çalışma yöntemlerinden biri olan uzaktan çalışma, önceden daha çok tekstil ve konfeksiyon gibi iş kollarında çoğunlukla kadınların evde çalışmayı tercih ettiği bir çalışma yöntemiyken son dönemde, teknolojinin gelişmesiyle birlikte, teknolojik altyapısı yeterli olan ve uzaktan çalışmaya elverişli iş kollarında tercih edilmiştir. 2016 yılı öncesi Borçlar Kanunu’ndan aşina olduğumuz ve 2016 yılında İş Kanunu’nda yapılan değişikliklerle de İş Kanunu’na giren bir kavram olmuştur. Son olarak ise Covid-19 salgını sonrası sıkça gündeme gelen ve bu alandaki hukuki açığı kapatmaya yönelik 10/03/2021 tarihli ve 31419 sayılı Resmî Gazete’de Uzaktan Çalışma Yönetmeliği yayınlanmıştır.

B.Uzaktan Çalışmanın Esasları

Yayınlanan yönetmelik ile uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işler, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması ve uzaktan çalışmanın usul ve esasları belirlenmiştir. Yönetmeliğe genel çerçevede bakacak olursak:

•Sözleşmenin şekil ve içeriği: Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılacağı belirtilmiş ve bu sözleşme de işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususların yer alacağı da belirtilmiştir.

•Çalışma mekânının düzenlenmesi, malzeme ve iş araçlarının temini ve kullanımı gibi hususlarda yönetmelikte açıkça belirtilen hususlardandır.

•Çalışma süresinin belirlenmesi: Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilir. Taraflar çalışma saatlerinde değişikliğe gidebilir ve fazla çalışmaya ilişkin, işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile yapılacağı belirtilmiştir.

•Verilerin korunması: İşe dair verilerin tanımı ve kapsamı sözleşmede belirtilmeli ve verilerin korunmasına ilişkin işveren işçiyi bilgilendirir ve gerekli tedbirleri alır.

•Uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işler: Uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işler yönetmelikte açıkça, “Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işler” şeklinde açıklanmış ve kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgili de, “Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunca belirlenir.” şeklinde söz konusu işin ilgili birimince uzaktan çalışma yapılıp yapılamayacağının belirleneceği ifade edilmiştir.

•Uzaktan çalışmaya geçiş: Uzaktan çalışmaya geçişle ilgili de düzenleme yapılmış ve uzaktan çalışmaya yönelik doğrudan sözleşme yapılabilir veya halihazırdaki sözleşmeyi işçi ve işverenin anlaşması dahilinde uzaktan çalışma sözleşmesine döndürüleceği ifade edilmiştir. Bu dönüşümle ilgili usul yine yönetmelikte açıkça belirtilmişti.

Genel hatlarıyla baktığımızda uzaktan çalışma yönetmeliğinde daha somut bir çerçeve çizilmeye çalışılmış, usule yönelik önemli düzenlemeler getirilmiş ve uzaktan çalışmaya geçiş için de yine izlenecek yolu göstermiştir.

C.Ücret

Uzaktan çalışma da ücret konusunu İş Kanunu madde 14/6’da, “Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. …” şeklinde düzenleme bulmuştur ve bu düzenlemeye göre işveren uzaktan çalışan işçiye çalışanlar arası eşit işlem gereği farklı bir ücret ödemesi yapamaz. Ya da normal çalışma yapılır iken sonradan uzaktan çalışmaya geçilmesi ile ücretten indirim yapılamaz.

a)Yol ve Yemek Ücreti

İş hukukuna hâkim olan ilkelerden birisi de eşit işlem ilkesidir. Uzaktan çalışma yapan işçi emsal işçiler için yapılan yan ödemelerden ya da sosyal yardım haklarından da yararlanabilmektedir. Mesai saatleri içindeki yemek ücreti de eğer işveren tarafından karşılanıyor ise uzaktan çalışma yapan işçisi için de mesai saatleri içindeki yemek yardımını yapması gerekmektedir. Sonradan uzaktan çalışmaya geçilmesi halinde ise çalışana yemek ücreti ödeyen iş yeri, uzaktan çalışmaya geçilmiş olması sebebiyle yemek ücretinde kesintiye gidemez. Kesinti yapmak isteyen işveren, iş sözleşmesinin esaslı unsurlarında değişikliğe gitmesi sebebiyle çalışanın yazılı rızasını almak zorundadır. Aksi halde hukuki sorumluluğu doğar.

Yol ücretine ilişkin olarak ise uzaktan çalışma yapan işçi öncelikle geçici olarak uzaktan çalışma yöntemine geçiş yapmalıdır. İşyerine ulaşımın servisle değil de işçiye ücret olarak ödendiği durumlarda, işverenin işçiye ödediği yol ücretini geçici olarak uzaktan çalışma yapan işçisine ödemesi gerekir.

D.Mesai Saatleri ve Fazla Çalışma

Uzaktan çalışma yönteminde mesai saatlerine uygun çalışılıp çalışılmadığı hususu tartışma konusu olabilir. Ancak bunun kontrolü de zordur. Teknolojik kontrollerle bu husus çözüme kavuşturulmaya çalışılabilir ancak ne kadar sağlıklı bir sonuç verir, tartışılır. Bu mesai saatlerine uyulup uyulmadığı hususu işçi ile işveren arasında ki güvene dayanır ve karşılıklı iyi niyet kuralları çerçevesinde çalışanın mesai saatlerine uygun davranması beklenir. Bunun haricinde işçinin verilen işleri zamanında yapması, çalışma programına uygun davranması, işi aksatmaması gibi durumlarda da mesai saatlerine riayet ettiği de kabul edilebilir.

Uzaktan çalışma yönteminde fazla çalışmanın ispatında zorluk yaşanılabilir. Fazla çalışmada ispatı kolaylaştırmak, işçi ile işveren arasında işle alakalı mail, mesajlaşma ve arama saatlerinin belirlenmesi, teknolojik altyapısı uygun iş kollarında sistemde kaç saat çevrimiçi kaldığı da fazla çalışmayla ilgili bilgi verebilir. İşveren ile işçinin çalışma sürelerini yazılı olarak belirlemesi çalışma sürelerinin gönüllü raporlanması da başvurulan bir yol olabilir.

E.İş Kazası

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu iş kazasını: “İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olayı” şeklinde tanımlamıştır. Buradan anlaşılacağı üzere kazanın sadece işyerinde olması gerekmez, işyerinde olmasa bile işin yürütümü nedeniyle olmasında gerçekleşen kazanın iş kazası olarak değerlendirilecektir. Uzaktan çalışma yönteminde iş kazasından bahsedebilmemiz için mesai saatleri içinde işin yürütümü nedeniyle gerçekleşen kazalarda işverenin sorumluluğu gündeme gelecektir.

F.Uzaktan Çalışmada İş Sağlığı ve Güvenliği

İşveren, uzaktan çalışma uygulaması gereği işçisi üzerindeki iş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri mevcuttur. İşçinin uzaktan çalışma yapması işverenin bu yükümlülüklerinin ortadan kaldırmaz ancak bazı sınırlamalar getirebilir. İş Kanunu madde 14/6’da, “İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.” bu yükümlülük açıkça belirlenmiştir. İşçi, işyeri hekiminden faydalanabilmelidir. Yine işle alakalı uzaktan çalışma yapılacak yer fiziki olarak çalışmaya uygun hale getirilmeli ve zorunlu olarak uzaktan çalışmanın uygulanması ihtimalinde işçinin de bir bilgi eksikliği varsa verilecek eğitimle bu hususta ki eksiklik de giderilmelidir. Aksi halde meydana gelebilecek zararlardan dolayı işverenin sorumluluğu gündeme gelebilir.

Özellikle belirtmek gerekir ki içinde bulunduğumuz Covid-19 salgını döneminde, işverenin işçisini iş ilişkisi çerçevesinde gerçekleşen durumlarda salgından koruyucu tedbirler alması ve riski en aza indirmesi gerekir. 

G.Sonuç

Sonuç olarak, uzaktan çalışma önceden beri varlığını tekstil ve konfeksiyon gibi alanlarda göstermiş olsa da gelişen teknoloji sektöründeki iş gücü çeşitliliği yapılan işin, işyerinden farklı bir konumda da yapılacağını ispat etmiştir. Bu gelişen alanın hukuki olarak bazı boşluklar doğuracağı görülmüş ve 2016 yılına kadar Borçlar Kanunu’nda gördüğümüz bu kavram, 2016 yılında yapılan değişiklikle İş Kanunu’nda kendini göstermiştir. Buna ek olarak ortaya çıkan Covid-19 salgını da bu alanın kullanımını oldukça yaygınlaştırmıştır. Bu yaygınlaşmanın getirisi olarak bu alandaki hukuki eksiklikler 10/03/2021 tarihli ve 31419 sayılı Resmî Gazetede Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’yle giderilmeye çalışılmıştır.