Makaleler

Kesinleşmiş olan icra takibi sonucunda borçlu borcunu ödemez ise alacaklının talebi ile borçlunun mallarına haciz konulabilir. Haczin türleri olmakla birlikte genel anlamda bahsedilen haciz kesin hacizdir. Kesin haciz, alacaklının alacağı karşılanıncaya kadar yapılacak olan haczi ifade eder. Geçici haciz ise borçlunun borca itiraz etmesi ile alacaklı itirazın geçici kaldırılması yoluna gitmiş ve itirazın geçici kaldırılması kararını almışsa, geçici haciz talep edebilecektir. Geçici haczin kesin hacizden farkı haciz sonrasında satış talep edilememesidir. Haczin bir diğer türü ise ihtiyati hacizdir. İhtiyati haciz kesin veya geçici hacizden farklı olarak takip işlemi değil geçici hukuki korumadır. Alacaklı, borçlunun borçları yüzünden mal kaçırma ihtimalinden şüphe duyuyor veya alacağını hızlı bir yolla güvence altına almak istiyorsa, mahkeme kararı ile borçlunun mallarına haciz koydurtabilir. Ancak ihtiyati haciz geçici hukuki koruma olduğundan kesin hacizdeki gibi satış istenemez.  

1) Haciz Talebi ve Talebin Yerine Getirilmesi

İcra takibi kesinleştikten sonra alacaklının talebiyle borçlunun mallarına haciz konulabilir. Haczin uygulanabilmesi için haciz giderleri alacaklı tarafından icra dairesine yatırılmalıdır, aksi takdirde haciz işlemi uygulanamayacaktır. Alacaklı ödeme emrinin tebliğinden itibaren bir yıl içinde haciz istemelidir. Aksi takdirde süresi içinde haciz istenmeyen dosya işlemden kaldırılır. Dosya işlemden kaldırılmış olsa bile zamanaşımı süresi içinde alacaklı istediği zaman dosyayı yenileyerek aynı dosya üzerinden haciz isteyebilir. Dosyanın yenilenmesi için alınacak harç ve masrafları alacaklı öder.

a) Haczin Yapılacağı Yetkili İcra Dairesi: Hacizde yetkili icra dairesi takibin başlatıldığı icra dairesidir. Bu icra dairesi kendi bölgesindeki malları haczedebilir. Kendi bölgesi dışındaki hacizler için malların bulunduğu yer icra dairesinden istinabe ( hukuki yardım) talep eder ve talimat yazılarak haciz işlemi o icra dairesince yapılır. Ancak bu işlem fiili hacizler için geçerlidir. Alacaklı vekilinin UYAP sistemi üzerinden sorgulama yapıp borçlunun maaş ve ücretine, tapudaki kayıtlı taşınmazlarına, emniyet siciline kayıtlı araçlarına haciz konulması talebini iletebilir ve bu talep istinabe edilmeksizin gerekli giderler yatırıldığı takdirde takip açılan icra dairesince yapılır. 

b) İcra Dairesince Yapılacak Haciz İşlemleri: Kanunen alacaklının haciz talebinden itibaren üç gün içerisinde haciz yapılmalıdır. Ancak uygulamada öngörülen bu süreler icra dairelerinin yoğunluğuna ve iş durumuna göre uzamaktadır. İcra müdürünce ilgili haciz işlemine karar verildikten sonra icra memuru karara göre ilgili işlemi yapmakla mükelleftir. Kanunun öngördüğü süreler içinde yapılmasa dahi yapılan hacizler geçerlidir. Fiili haciz yapıldığı sırada borçlu haciz işlemleri sırasında hazır bulunuyorsa haciz işlemi huzurunda yapılır. Ancak hazır bulunmuyorsa haciz yokluğunda da yapılabilir. Hatta kilitli bulunan yerler için icra memurunun talebi ile kolluk kuvveti ve çilingir yardımı ile kilit açılıp haciz işlemlerine geçilebilir. Borçludan istenildiği takdirde kilitli yerlerin açılması ve içindeki malların gösterilmesi de zorunludur, aksi durumda kendisine karşı zor kullanılabilir. Burada bulunan altın, gümüş, kıymetli evrak ve paralar haczedilebilir. Borçlu kural olarak haciz işlemlerine engel olamaz yalnızca haciz sırasında borcunu öderse haciz işlemi yapılmaz. İcra memuru, taşınır ve taşınmaz malların haczi için bir haciz tutanağı tutar hacze kabil mal bulunamaz ise de bu husus haciz tutanağına yazılır. Borçlunun hacze kabil malı bulunamazsa bu tutanak kesin aciz belgesi, haczedilen mallar alacağı karşılamaya yetmezse, geçici aciz belgesi hükmündedir. Bu tutanak hazır bulunmayan borçlu ve alacaklıya davetiye yolu ile gönderilir. Bu davetiyeye 103 davetiyesi denir. Borçluya bu davetiye ile tutanağı incelemek üzere üç gün süre verilir. Alacaklının satış talebi hacizden haberi olmayan borçluya davetiye gönderilmeden yerine getirilmez. 

2) Haczedilemeyen Mal Ve Haklar

Alacaklı alacağını elde edebilmek için borçlunun haczedilen mallarını satarak alacağını elde edebilecektir. Yani alacağını para ile tahsil edecektir. Bu sebeple para ile elde edilemeyen değerler hacze konu edilemeyecektir. Örnek olarak, kişiye sıkı sıkıya bağlı olan manevi tazminat, teminat mektupları, intifa ve oturma hakkı, kanundan doğan ön alım hakkı gibi haklar alacaklı tarafından haczedilemez. Bunun yanı sıra borçlunun ve ailesinin günlük hayatına devam etmesi için zorunlu olarak ihtiyaç duyduğu araç ve gereçlere haciz konulamaz. Bu mallardan bazılarına tamamen haczedilemezken bazılarına kısmen haciz konulamaz. İcra memuru fiili haciz sırasında incelediği malları, tarafların talepleri ile haczedilip edilmeyeceğine takdir edecek ve bunu haciz tutanağına yazacaktır. İcra memuru takdir yetkisini gerekçesi ile birlikte tutanağa geçirmek zorundadır. Ancak haczedilemezlik konusunda karar verecek olan icra müdürüdür. Borçlu ve alacaklı haczedilemezlik yönünde şikayetlerini 7 gün içinde icra mahkemesinde ileri sürmek zorundadırlar, aksi takdirde karar kesinleşecektir. Ancak devlet malları, emekli maaşının haczi, çok gerekli eşyaların haczi gibi hallerde kamu düzeni sebebiyle yapılacak şikâyetlerde süre sınırı yoktur. 

a) Tamamen Haczedilemeyen Mal ve Haklar

Maddi hukuka göre devri yasak olan mal ve haklar kural olarak haczedilemez. Kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar ve manevi tazminat örnek olarak verilebilir. Bunun dışında İcra ve İflas Kanunu’nun 82. maddesinde tamamen haczedilemeyen mal ve haklar sayılmıştır. Bunlar şunlardır;

“Devlet malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar,  

-Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya; para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri, 

-Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları, nakil vasıtaları, diğer eklenti ve ziraat aletleri değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alet, edevat, kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları, 

-Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği yahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları, 

-Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsül için lazım olan tohumluğu, 

-Borçlu bağ, bahçe veya meyve veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alet ve edevat, 

-Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin maişetleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları, 

-Borçlar Kanunu’nun 510.’uncu maddesi mucibince haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla iratlar, 

-Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malül olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri, 

-Askeri malüllerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri, 

-Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar, 

-Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak mutazarrırın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar, 

-Borçlunun haline münasip evi, 

-Öğrenci bursları.

Uygulamada sıkça tartışılan ev eşyalarına ilişkin bir konuda, Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 2012/27279 Esas, 2013/11536 Karar sayılı kararı ile “İcra müdürü yukarıda belirtilen ilkeler çerçevesinde takip alacağına yetecek miktarda haciz yaparken, yokluğu borçlunun günlük hayatını devam ettirmesinde en az sıkıntı verecek ve haczi muhafaza ve satışı en kolay olan mallara öncelik vermek zorundadır. Borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için "lüzumlu" olan buzdolabı, çamaşır makinesi, televizyon, koltuk takımı, ütü, fırın, halı, bulaşık makinesi gibi insan onuruna yakışan hayatın sürdürülmesi için varlığı zorunlu olan ev eşyaları haciz konusu yapılamaz. Bu konuda, haciz konusu malın borçlunun haline uygun olup olmadığı ölçütü değerlendirmeye alınamaz. İİK'nin 6352 Sayılı Kanunla değişik 82. maddesinin üçüncü fıkrasında lüzumlu eşya da olsa aynı amaçla kullanılan birden fazla eşya olması halinde bunlardan biri dışında diğerlerinin haczedilebileceğini öngörmektedir. Bu halde diğerine oranla daha düşük değerli ve satılması ve paraya çevrilmesi zor olan mal, haciz dışında bırakılıp diğer malların haczi gereklidir.

Haciz tutanağının incelenmesinde haczedilen "Show" marka tüplü televizyonun borçluya bırakılıp aynı amaca hizmet eden değeri daha yüksek olup satışı kolay olacak olan "Vestel" marka LCD televizyonun haczedilmesi, yine aynı gerekçe ile "Casper" marka tüplü bilgisayarın ve kasasının borçluya bırakılıp "Exper" marka bilgisayar kasası ve LCD bilgisayar monitörü ile "Mobee" marka tablet bilgisayarın ve "HP" marka dizüstü bilgisayarın haczi gereklidir. Ayrıca yukarıda belirtilen ilkeler uyarınca lüzumlu eşya sayılmayan "Goodmen" marka koşu bandı, "HP" marka yazıcı, "Canon" marka fotokopi makinesinin haczi isabetlidir.

Şu duruma göre mahkemece, lüzumlu eşyalardan olan "Show" marka tüplü televizyon ve "Casper" marka tüplü bilgisayar ile kasasının haciz dışı bırakılması gerekirken haczedildiği için bu mahcuzlar üzerindeki hacizlerin de kaldırılması yerine, yazılı gerekçe ile hüküm tesisi isabetsizdir. “ şeklinde karar vermiştir. Yukarıdaki kararda da görüleceği üzere lüzumlu olarak görülen birer adet tüplü televizyon ve bilgisayar kasası dışında koşu bandı ve fotokopi makinesinin haczi isabetli görülmüştür. Kişilerin hayatlarını devam ettirebilmeleri için lüks olmayan malları haczedilemezken lüks olan malları tek bir tane olsa dahi haczedilebilmektedir. 

b) Kısmen Haczedilemeyen Mal ve Haklar

Kısmen haczedilemeyen mal ve haklar İcra İflas Kanunu’nun 83. maddesinde sayılmıştır. “Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilama müstenit olmayan nafakalar, tekaüt maaşları, sigortalar veya tekaüt sandıkları tarafından tahsis edilen iratlar, borçlu ve ailesinin geçinmeleri için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabilir. (Değişik: 12/4/1968 – 1045/1 md.) Ancak haczolunacak miktar bunların dörtte birinden az olamaz. Birden fazla haciz var ise sıraya konur. Sırada önde olan haczin kesintisi bitmedikçe sonraki haciz için kesintiye geçilemez.” Bu madde hükmü gereğince, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kapsamına giren emeklilerin aldıkları aylık ve ödenekler borçlunun açıkça muvafakatı olmadıkça haczedilemez. Borçlunun eğer geliri varsa, bu gelirin en az dörtte biri haczedilir. İşçi ücretlerinde ise İş Kanunu uyarınca en fazla dörtte biri haczedilebilir. Alacaklının talebi ile işçinin çalıştığı iş yerine maaş haczi müzekkeresi yollanır ve iş yerince dörtte biri kesilerek icra dairesi hesabına yatırılır. Bu yönde işlem yapmayan iş yeri ayrıca bir hükme gerek olmaksızın borçtan sorumlu olur. Borçlunun şahsa sıkı sıkıya bağlı intifa hakkı yani mülkiyet hakkı dışında gelir ve kira elde ettiği bir intifa hakkı varsa, gelir ve kiraya haciz konulabilir. Bu gelir ve kiradan borçlunun kendisi ve ailesinin geçimi için lüzumlu olan miktar düştükten sonra kalan miktar için haczi istenebilir.